Barbaars

Mijn dochtertje wil graag weten wat piraten eigenlijk precies zijn. Ze heeft natuurlijk wel een idee met televisiehelden als “Piet Piraat”, maar hoe was het nu echt? Trots trek ik een boek van haar moeder uit de kast: “het beste boek over Piraten”, vol met plaatjes en feitjes. Het is speciaal gemaakt voor jonge volwassenen, dus dat slaat vast aan bij mijn vierjarige.

“Dat is een meisjespiraat!” roept ze verrukt als ze de voorkant ziet.
En inderdaad, het zou bijvoorbeeld Mary Reid kunnen zijn of mischien Anne Bonny. Dat waren inderdaad vrouwelijke piraten. En er waren er zo vast veel meer. Dochterlief is er wel mee in haar nopjes. Eindelijk een ander voorbeeld voor wat je kunt zijn dan alleen maar roze, dweperige sprookjesprinsessen.

Uiteindelijk zit ik meer in het boek te lezen dan zij. In de Middellandse zee bij Turkije namen Cilicische piraten ooit de latere Romeinse Keizer Julius Ceasar gevangen. Ze vroegen een gepeperd losgeld voor hem. De Cilicische piraten zouden nog meer dan tien jaar de Middelandse Zee beheersen, voor ze door de Romein Pompeius werden opgerold. Pompeius doodde er zo'n tienduizend, en nam er twintigduizend gevangen.

Zo, dat is nog eens een vette piratenbende! Dat is de hele vloot van een volk! Om de aantallen alleen al kun je het nauwelijks meer piraten noemen. Zouden die Romeinen eigenlijk een oorlog gevoerd hebben tegen de souvereine natie de Ciliciers, en het een “politionele actie” genoemd hebben? In diezelfde jaren bezet Pompeius ook even Syrie en Judea, die daar vlakbij liggen. Woonden daar soms ook piraten?

Er staat dat de Ciliciers de barbaarse gewoonte hadden om gevangenen met hun ruggen aan elkaar te binden en in zee te werpen. Dat is nu echt barbaars. Heel anders dan de gecultiveerde Romeinse gewoonte om hun gevangenen voor de leeuwen te werpen.

Waarom noemen we barbaars eigenlijk barbaars? Blijkbaar heeft het ook te maken met wie het doet. Als de buitenlander of de vijand het doet, dan is het barbaars. Als de binnenlander of de overwinnaar het doet is het gecultiveerd. Nou ja, gecultiveerd noemen we voor de leeuwen werpen nu ook niet echt meer. Maar als ik schrijf: “de Romeinen waren zo barbaars dat ze mensen voor de leeuwen wierpen”, dan klinkt dat toch als een ongewone uitspraak.

Dus misschien is “barbaars” nog steeds een propagandistisch woord, net zoals dat het ooit bij de Romeinen was. Zij gebruikten het namelijk voor iedere, met name vijandelijke buitenlander, en dan met een denigrerende bijklank. De Romeinen hadden het woord ooit overgenomen van de Grieken, die er waarschijnlijk een wat minder negatieve waarde aan hechtten, en eigenlijk alleen doelden op de onverstaanbaarheid van de buitenlander. Een beetje alsof ze alleen maar “barbarbarbar” konden zeggen in plaats van algemeen beschaafd Grieks spreken.

Tegenwoordig hebben met name Amerikaanse schrijvers het nog wel eens over “barbaren voor de poorten”. En dan bedoelen ze vaak een ander, vaak best hoog ontwikkeld volk dat dan toevallig even niet zo aardig wordt gevonden door de schrijver. Sowjet-Russen bijvoorbeeld, of moslims, of Chinezen. Als je het woord barbaar gebruikt vergeet je dan even dat het eigenlijk over mensen gaat. Mensen die ook een relatief rechtvaardige en hoogstaande cultuur kunnen hebben, al is die dan een beetje anders dan de onze. Handig woord: barbaar.