Perverser

Volgens de politieke consensus zijn het perverse prikkels geweest die hebben geleid tot de huidige financiële crisis. Meestal wordt dan geroepen: perverse bonussen. Voor topbankiers. Voor hun korte termijn winsten, en onze lange termijn verliezen. Die bonussen die nu weer omhoog gaan.

Maar er is een nog veel perversere prikkel in ons huidige banksysteem. Eentje die diep zit, en niet alleen vele miljoenen, maar eigenlijk al ons geld verslindt. Klinkt raar? Ik heb het over hoe de bankbalans nu werkt. Die dwingt ons tot het eindeloos aangaan van schulden, om de economie maar door te laten draaien.

Hoe?

Stel, ik sluit een hypotheek af bij mijn bank. Ik wil graag drie ton lenen, maar ik neem dertigduizend euro mee. Prima, zegt de bank. De bank mag namelijk ruim tien keer zoveel uitlenen als het werkelijk in liquide middelen heeft. De dertigduizend van mij is liquide. Die zet de bank vast, en zij pompt de dertigduizend op tot driehonderd duizend euro. Tien keer zoveel. Aan de ene kant van de balans zet zij nu “uitgeleend aan lener: drie ton”. En aan de andere kant “tegoed van lener: drie ton”. Met mijn handtekening dat ik af zal betalen is nu bijna drie ton aan nieuw geld gecreëerd. Tweehonderdzeventigduizend nieuwe euros in omloop om dingen mee te doen. Investeren, kopen, mensen inhuren, belasting betalen.

Al ons geld wordt eigenlijk zo gemaakt. Op het moment dat iemand belooft terug te zullen betalen en de bank het vertrouwt, mag het geld er bij. Al bizar genoeg, als je er over nadenkt. Al ons geld bestaat uit schuldbekentenissen.

Maar wat gebeurt er nu als ik mijn hypotheek aflos? Dan verdwijnt het gemaakte geld weer – in het niets! Dan streept de bank mijn schuld weg aan de ene kant. En aan de andere kant valt ook de hypotheek op mijn huis weer weg. Verdwenen. De drie ton die ik leende zijn dan weer uit omloop. Daar kunnen we niets meer mee doen, en niemand heeft het meer. Er kan niet meer mee geïnvesteerd worden, niets van gekocht worden, en geen rente van betaald worden.

De bank wint er ook niet op. Als ik aflos. Verantwoord, netjes, spaarzaam aflossen interesseert de bank geen zier. Nee, de bank verdient haar geld aan de rente die ik betaal. Die hoeft de bank namelijk niet weg te strepen op de balans. Betaalde rente is voor de bank wel “echt”. En bovendien nu van de bank zelf geworden. Rente is veel en veel interessanter dan aflossen.

Als het aan de bank lag, betaal je liefst alleen maar rente, tot in de eeuwigheid. Als je de economie draaiend wilt houden, betaal je liefst nooit af. Want dan verdwijnt het geleende geld weer in het niets. Dus als we willen blijven draaien moeten we tot in de eeuwigheid leningen aangaan. Maar dat kan niet. Zelfs als we leren niet moeilijk te doen over torenhoge schulden. Dan kan het nog niet.

Zoals onze bankbalansen nu werken moeten we net zo lang blijven lenen tot het systeem knapt. Want op een dag is de rente die we samen moeten betalen meer dan het geld dat we samen verdienen.

Dat zijn pas perverse prikkels.